စိတ္ တစ္ခုယုတ္ ၉၀ဤအင္တာနက္စာေစာင္ကို ၀င္ေရာက္ဖတ္ရႈသူ ဓမၼမိတ္ေဆြအေပါင္းႏွင့္ အၾကံျပဳစာမ်ား ေရးသားခဲ့ၾကေသာ မိတ္ေဆြမ်ားအား အထူးပင္ ေက်းဇူးတင္ရွိပါေၾကာင္း ဦးစြာေျပာၾကားလိုပါသည္။ စိတၱနိယာမ အေၾကာင္းေဆာင္းပါးကို ဖတ္ရႈ၍ ၀ိပါတ္ႏွင့္ ႀကိယာစိတ္မ်ားအေၾကာင္း ေရးသားေပးရန္ ဓမၼမိတ္ေဆြတစ္ဦး၏ အၾကံျပဳတိုက္တြန္းလာသျဖင့္ စိတ္ ၈၉ ပါး အေၾကာင္း စုစည္း တင္ျပပါဦးမည္။ စိတ္ ၈၉ ပါးတြင္ ေလာကီကုသုိလ္စိတ္ ၂၁ ပါး၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါး၊ ၀ိပါတ္စိတ္ ၃၆ ပါးႏွင့္ ႀကိယာစိတ္အပါး ၂၀ ပါေၾကာင္း ေတြ႕ရပါမည္။
ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္စိတ္မ်ား
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါး၊ ကာမာ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၈ ပါး၊ ရူပကုသိုလ္စိတ္ ၅ ပါး၊ အရူပကုသိုလ္စိတ္ ၄ ပါး၊ မဂ္စိတ္ ၄ ပါးတို႕ တို႕သည္ စိတၱနိယာမတြင္ပါေသာ မေနဒြါရိကေဇာစိတ္ အမ်ိဳးအစားမ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ ၄င္းေဇာစိတ္တို႕ကို ကာမေဇာ ႏွင့္ အပၸနာေဇာစိတ္ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ထပ္ခြဲထားပါသည္။ ကာမေဇာမ်ားမွာ ကာမာ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၈ ပါး၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါးတို႕ ျဖစ္ပါသည္။ အပၸနာေဇာစိတ္တို႕တြင္ ေလာကီ အပၸနာေဇာစိတ္ ၉ ပါးႏွင့္ ေလာကုတၱရာ အပၸနာေဇာစိတ္ ၄ ပါး တို႕ ျဖစ္ပါသည္။ ေလာကီ အပၸနာေဇာစိတ္ ၉ ပါး သည္ လူ႕ျပည္တြင္ စ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္၊ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္၊ အနာဂါမ္ ပုဂၢိဳလ္တို႕ႏွင့္ ရူပ အရူပ ျဗဟၼာမ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ားျဖစ္သည္။
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါးတြင္ ေဘာဘဟိတ္စိတ္ ၈ မ်ိဳး၊ ေဒါသဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳး၊ ေမာဟဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးတို႕ျဖစ္ၾကသည္။ ေလာဘမူစိတ္၈ မ်ိဳးကို ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ၀မ္းမသာ၀မ္းမနဲ အလယ္အလတ္သေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ကြဲျပားပါသည္။ ထို ၄မ်ိဳးစီကို အယူမွားျခင္းႏွင့္ယွဥ္ၿပီး ျပဳလုပ္ျခင္း၊ မျပဳလုပ္ျခင္းဟူ၍ ၂ မ်ိဳးစီ ထပ္ခြဲပါသည္။ ၄င္း ၂ မ်ိဳးစီတြင္ တစ္ပါးသူတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ျပဳလုပ္ျခင္း ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ကြဲျပန္သည္။ ေဒါသဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးတြင္လည္း စိတ္ႏွစ္လံုး မသာမယာျဖင့္ အမ်က္ေဒါသထြက္လ်က္ သူတစ္ပါးတိုက္တြန္းလို႕ လုပ္သည့္စိတ္ႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ တက္ၾကြစြာ ျပဳလုပ္ေသာစိတ္တို႕ ျဖစ္သည္။ ေမဟဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးမွာ ၀မ္းသာ၀မ္းနဲ မရွိပဲ ရတနာ ၃ ပါးအေပၚ မယံုၾကည္ေသာစိတ္ႏွင့္ ပ်ံ႕လြင့္ေသာစိတ္တို႕ ျဖစ္ပါသည္။
ကာမာ၀စရမဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈ မ်ိဳးမွာ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ၀မ္းမသာ၀မ္းမနဲ အလယ္အလတ္သေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ကြဲျပားပါသည္။ ထို ၄မ်ိဳးစီကို ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ၿပီးလုပ္ျခင္း၊ မျပဳလုပ္ျခင္းဟူ၍ ၂ မ်ိဳးစီ ထပ္ခြဲပါသည္။ ၄င္း ၂ မ်ိဳးစီတြင္ တပါးသူတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ျပဳလုပ္ျခင္း ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ကြဲျပန္သည္။
ဥပမာအားျဖင့္ဆိုေသာ္ မဟာကုသိုလ္ ပထမစိတ္သည္ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္၍ သူတပါးတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းသည္၊ ဒုတိယစိတ္သည္ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္၍ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ ေနာက္ဆံုး အ႒မစိတ္မွာ အလယ္အလတ္သေဘာမ်ိဳးျဖင့္ ကံ ကံ၏အက်ဳိးကို မသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယဥ္၍ မိမိသေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ျခင္းတို႕ ျဖစ္သည္။ မဟာ၀ိပါတ္ႏွင့္ မဟာႀကိယာစိတ္တို႕ကိုလည္း ထိုသို႕ မွတ္ယူရာ၏။
၀ိပါတ္စိတ္မ်ား
၀ိပါတ္စိတ္ ၃၆ တြင္ ဖိုလ္စိတ္ ၄ ပါး က်ဥ္ေသာ ၀ိပါတ္စိတ္ ၃၂ ပါးကို ေလာကီ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားဟု ေခၚပါသည္။ ထိုေလာကီ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားတြင္ ေဒြပဥၥ၀ိဉာဏ္ ၁၀ ပါးမွ အပ က်န္၀ိပါတ္စိတ္ ၂၂ ပါးသည္ မေနာ၀ိဉာဏ္မ်ား ျဖစ္ပါသည္။
အကုသလ၀ိပါတ္စိတ္ ၇ ပါး၊ ကုသလ၀ိပါတ္ ၈ ပါးတြင္ ေဒြပဥၥ၀ိၪာဏ္သည္ ၁၀ ပါးႏွင့္ က်န္ ၅ မ်ိဳးမွာ စိတၱနိယာမအရ ၀ီထိစိတ္စဥ္တြင္ ပါ၀င္ေသာ သမၸဋိစၧိဳန္း၊ သႏၱီရဏ၊ တဒါရံုစိတ္၊ အပါယ္ဘံုသားတို႕၏ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ေဒြပဥၥ၀ိၪာဏ္ ဆိုသည္မွာ မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လ်ာ၊ ကိုယ္စေသာ ဒြါရမ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာ ကုသလ၀ိပါတ္ စကၡဳ၀ိဉာဏ္၊ ေသာတ၀ိဉာဏ္၊ ဃာန၀ိဉာဏ္၊ ဇိ၀ွါ၀ိဉာဏ္၊ ကာယ၀ိဉာဏ္ ၅ ပါးႏွင့္ အကုသလ၀ိပါတ္ စကၡဳ၀ိဉာဏ္၊ ေသာတ၀ိဉာဏ္၊ ဃာန၀ိဉာဏ္၊ ဇိ၀ွါ၀ိဉာဏ္၊ ကာယ၀ိဉာဏ္ ၅ ပါး တို႕ ျဖစ္ပါသည္။
ကာမ၀စရမဟာ၀ိပါတ္စိတ္ ၈ ပါးတို႕သည္ လူႏွင့္ နတ္မ်ား၏ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ားျဖစ္ၿပီး ရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၅ ပါးႏွင့္ အရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၄ ပါး တို႕သည္ ရူပ အရူပဘံုမ်ားတြင္ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
ႀကိယာစိတ္မ်ား
ႀကိယာစိတ္တို႕တြင္ ပဥၥဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္၊ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႕မွလြဲ၍ က်န္ ၁၈ ပါးသည္ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္မ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ားျဖစ္ပါသည္။ ယင္းတို႕မွာ မဟာႀကိယာစိတ္ ၈ ပါး၊ ရူပႀကိယာစိတ္ ၅ ပါး၊ အရူပႀကိယာစိတ္ ၄ ပါးႏွင့္ ဘုရားရဟႏၱာတို႕ ျပံဳးရယ္ေသာအခါ ျဖစ္သည့္စိတ္(ဟသိတုပၸါဒစိတ္)တို႕ျဖစ္သည္။
ႀကိယာစိတ္တို႕သည္ အတိတ္တြင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ပညာဘိသခၤါရ၊ အပုညာဘိသခၤါရႏွင့္ အာေနဥၨာဘိသခၤါရတို႕ေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ ျဖစ္လာေသာ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိ၊ သမၸဋိစၧိဳန္း၊ သႏၱီရဏ၊ တဒါရံုစိတ္စေသာ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားလည္း မဟုတ္၊ အနာဂတ္အက်ိဳး ျဖစ္ေစမည့္ နာနာကၡဏိက ကမၼသတၱိ ခ်န္ထားေလ့ရွိေသာ ပစၥဳပၸန္၌ျဖစ္သည့္ ကာမေဇာ၊ ေလာကီအပၸနာ ေဇာစိတ္မ်ားလည္း မဟုတ္၊ နာနာကၡဏိက ကမၼသတၱိမက်န္ေသာ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တို႕ ျပလုပ္ေသာ ကုသိုလ္စိတ္မ်ားကိုသာ ေခၚဆိုသည္။ ထို႕ျပင္ ကာမဘံုသားတို႕၏ စိတၱနိယာမျဖစ္စဥ္တြင္ပါေသာ ပဥၥဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္၊ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္ တို႕သည္လည္း ႀကိယာစိတ္မ်ားျဖစ္သည္။ ႀကိယာစိတ္တို႕သည္ ကုသိုလ္အကုသိုလ္ အက်ိဳးမေပးေသာ ျပဳကာမတၱစိတ္မ်ား ျဖစ္သည္။
စိတ္ ၈၉ ပါး
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂
ေလာဘမူစိတ္ ၈
၁။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၂။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
၃။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ တတိယစိတ္
၄။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ စတုတၳစိတ္
၅။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ပဥၥမစိတ္
၆။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ဆ႒မစိတ္
၇။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ သတၱမစိတ္
၈။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ အ႒မစိတ္
ေဒါသမူစိတ္ ၂
၉။ ေဒါသဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၁၀။ ေဒါသဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
ေမာဟမူစိတ္ ၂
၁၁။ ေမာဟဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၁၂။ ေမာဟဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
အဟိတ္စိတ္ ၁၈
အကုသလ၀ိပါတ္စိတ္ ၇
၁၃။ စကၡဳ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၄။ ေသာတ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၅။ ဃာန ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၆။ ဇိ၀ွါ ၀ိၪာဏိစိတ္
၁၇။ ကာယ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၈။ သမၸဋိစၧိဳန္းစိတ္
၁၉။ သႏၱီရဏစိတ္
ကုသလ ၀ိပါတ္စိတ္ ၈
၂၀။ စကၡဳ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၁။ ေသာတ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၂။ ဃာန ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၃။ ဇိ၀ွါ ၀ိၪာဏိစိတ္
၂၄။ ကာယ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၅။ သမၸဋိစၧိဳန္းစိတ္
၂၆။ ေသာမနသႏၱီရဏစိတ္
၂၇။ ဥေပကၡာ သႏၱီရဏစိတ္
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃
၂၈။ ပဥၥဒြာရာ ၀ဇၨန္းစိတ္
၂၉။ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္
၃၀။ ဟသိတုပၸါဒစိတ္
ကာမ၀စရေသာဘနစိတ္ ၂၄
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈
၃၁။ မဟာကုသိုလ္ ပထမစိတ္
၃၂။ မဟာကုသိုလ္ ဒုတိယစိတ္
၃၃။ မဟာကုသိုလ္ တတိယစိတ္
၃၄။ မဟာကုသိုလ္ စတုတၳစိတ္
၃၅။ မဟာကုသိုလ္ ပဥၥမစိတ္
၃၆။ မဟာကုသိုလ္ ဆ႒မစိတ္
၃၇။ မဟာကုသိုလ္ သတၱမစိတ္
၃၈။ မဟာကုသိုလ္ အ႒မစိတ္
မဟာ၀ိပါတ္စိတ္ ၈
၃၉။ မဟာ၀ိပါတ္ ပထမစိတ္
၄၀။ မဟာ၀ိပါတ္ ဒုတိယစိတ္
၄၁။ မဟာ၀ိပါတ္ တတိယစိတ္
၄၂။ မဟာ၀ိပါတ္ စတုတၳစိတ္
၄၃။ မဟာ၀ိပါတ္ ပဥၥမစိတ္
၄၄။ မဟာ၀ိပါတ္ ဆ႒မစိတ္
၄၅။ မဟာ၀ိပါတ္ သတၱမစိတ္
၄၆။ မဟာ၀ိပါတ္ အ႒မစိတ္
မဟာႀကိယာစိတ္ ၈
၄၇။ မဟာႀကိယာ ပထမစိတ္
၄၈။ မဟာႀကိယာ ဒုတိယစိတ္
၄၉။ မဟာႀကိယာ တတိယစိတ္
၅၀။ မဟာႀကိယာ စတုတၳစိတ္
၅၁။ မဟာႀကိယာ ပဥၥမစိတ္
၅၂။ မဟာႀကိယာ ဆ႒မစိတ္
၅၃။ မဟာႀကိယာ သတၱမစိတ္
၅၄။ မဟာႀကိယာ အ႒မစိတ္
ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
ရူပကုသိုလ္စိတ္ ၅
၅၅။ ကုသိုလ္ ပထမစ်ာန္
၅၆။ ကုသိုလ္ ဒုတိယစ်ာန္
၅၇။ ကုသိုလ္ တတိယစ်ာန္
၅၈။ ကုသိုလ္ စတုတၳစ်ာန္
၅၉။ ကုသိုလ္ ပဥၥမစ်ာန္
ရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၅
၆၀။ ၀ိပါတ္္ ပထမစ်ာန္
၆၁။ ၀ိပါတ္္ ဒုတိယစ်ာန္
၆၂။ ၀ိပါတ္္ တတိယစ်ာန္
၆၃။ ၀ိပါတ္္ စတုတၳစ်ာန္
၆၄။ ၀ိပါတ္္ ပဥၥမစ်ာန္
ရူပႀကိယာစိတ္ ၅
၆၅။ ႀကိယာ ပထမစ်ာန္
၆၆။ ႀကိယာ ဒုတိယစ်ာန္
၆၇။ ႀကိယာ တတိယစ်ာန္
၆၈။ ႀကိယာ စတုတၳစ်ာန္
၆၉။ ႀကိယာ ပဥၥမစ်ာန္
အရူပစိတ္ ၁၂
အရူပကုသိုလ္စိတ္ ၄
၇၀။ ကုသိုလ္ ပထမစ်ာန္
၇၁။ ကုသိုလ္ ဒုတိယစ်ာန္
၇၂။ ကုသိုလ္ တတိယစ်ာန္
၇၃။ ကုသိုလ္ စတုတၳစ်ာန္
အရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၄
၇၄။ ၀ိပါတ္စိတ္္ ပထမစ်ာန္
၇၅။ ၀ိပါတ္္ ဒုတိယစ်ာန္
၇၆။ ၀ိပါတ္္ တတိယစ်ာန္
၇၇။ ၀ိပါတ္္ စတုတၳစ်ာန္
အရူပႀကိယာစိတ္ ၄
၇၈။ ႀကိယာ ပထမစ်ာန္
၇၉။ ႀကိယာ ဒုတိယစ်ာန္
၈၀။ ႀကိယာ တတိယစ်ာန္
၈၁။ ႀကိယာ စတုတၳစ်ာန္
ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈
မဂ္စိတ္ ၄
၈၂။ ေသာတာပတၱိ မဂ္စိတ္
၈၃။ သကဒါဂါမိ မဂ္စိတ္
၈၄။ အနာဂါမိ မဂ္စိတ္
၈၅။ အရဟတၱ မဂ္စိတ္
ဖို္လ္စိတ္ ၄
၈၆။ ေသာတာပတၱိ ဖိုလ္စိတ္
၈၇။ သကဒါဂါမိ ဖိုလ္စိတ္
၈၈။ အနာဂါမိ ဖိုလ္စိတ္
၈၉။ အရဟတၱ ဖိုလ္စိတ္
ခ်မ္းသာစစ္ႏွင့္ ျပည့္စံုၾကပါေစ။
က်မ္းကိုးစားရင္း။ ၁) ဖားေအာက္ေတာရဆရာေတာ္ႀကီး၏ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္းက်င္စဥ္က်မ္း (တ-တြဲ)
၂) ဆရာေတာ္ဦး ဓမၼပိယ၏ နိဗၺာန္အယူအဆကို ေထရ၀ါဒရႈေထာင့္မွ ေလ့လာျခင္း
၃) ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္၏ ဗုဒၶအဘိဓမၼာ အႏွစ္ခ်ဳပ္တုိ့မွၿဖစ္ပါသည္။
ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္စိတ္မ်ား
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါး၊ ကာမာ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၈ ပါး၊ ရူပကုသိုလ္စိတ္ ၅ ပါး၊ အရူပကုသိုလ္စိတ္ ၄ ပါး၊ မဂ္စိတ္ ၄ ပါးတို႕ တို႕သည္ စိတၱနိယာမတြင္ပါေသာ မေနဒြါရိကေဇာစိတ္ အမ်ိဳးအစားမ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ ၄င္းေဇာစိတ္တို႕ကို ကာမေဇာ ႏွင့္ အပၸနာေဇာစိတ္ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ထပ္ခြဲထားပါသည္။ ကာမေဇာမ်ားမွာ ကာမာ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၈ ပါး၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါးတို႕ ျဖစ္ပါသည္။ အပၸနာေဇာစိတ္တို႕တြင္ ေလာကီ အပၸနာေဇာစိတ္ ၉ ပါးႏွင့္ ေလာကုတၱရာ အပၸနာေဇာစိတ္ ၄ ပါး တို႕ ျဖစ္ပါသည္။ ေလာကီ အပၸနာေဇာစိတ္ ၉ ပါး သည္ လူ႕ျပည္တြင္ စ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္၊ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္၊ အနာဂါမ္ ပုဂၢိဳလ္တို႕ႏွင့္ ရူပ အရူပ ျဗဟၼာမ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ားျဖစ္သည္။
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ ပါးတြင္ ေဘာဘဟိတ္စိတ္ ၈ မ်ိဳး၊ ေဒါသဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳး၊ ေမာဟဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးတို႕ျဖစ္ၾကသည္။ ေလာဘမူစိတ္၈ မ်ိဳးကို ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ၀မ္းမသာ၀မ္းမနဲ အလယ္အလတ္သေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ကြဲျပားပါသည္။ ထို ၄မ်ိဳးစီကို အယူမွားျခင္းႏွင့္ယွဥ္ၿပီး ျပဳလုပ္ျခင္း၊ မျပဳလုပ္ျခင္းဟူ၍ ၂ မ်ိဳးစီ ထပ္ခြဲပါသည္။ ၄င္း ၂ မ်ိဳးစီတြင္ တစ္ပါးသူတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ျပဳလုပ္ျခင္း ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ကြဲျပန္သည္။ ေဒါသဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးတြင္လည္း စိတ္ႏွစ္လံုး မသာမယာျဖင့္ အမ်က္ေဒါသထြက္လ်က္ သူတစ္ပါးတိုက္တြန္းလို႕ လုပ္သည့္စိတ္ႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ တက္ၾကြစြာ ျပဳလုပ္ေသာစိတ္တို႕ ျဖစ္သည္။ ေမဟဟိတ္စိတ္ ၂ မ်ိဳးမွာ ၀မ္းသာ၀မ္းနဲ မရွိပဲ ရတနာ ၃ ပါးအေပၚ မယံုၾကည္ေသာစိတ္ႏွင့္ ပ်ံ႕လြင့္ေသာစိတ္တို႕ ျဖစ္ပါသည္။
ကာမာ၀စရမဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈ မ်ိဳးမွာ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ၀မ္းမသာ၀မ္းမနဲ အလယ္အလတ္သေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေသာစိတ္ ၄ မ်ိဳး ကြဲျပားပါသည္။ ထို ၄မ်ိဳးစီကို ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ၿပီးလုပ္ျခင္း၊ မျပဳလုပ္ျခင္းဟူ၍ ၂ မ်ိဳးစီ ထပ္ခြဲပါသည္။ ၄င္း ၂ မ်ိဳးစီတြင္ တပါးသူတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ျပဳလုပ္ျခင္း ဟူ၍ ၂ မ်ိဳး ကြဲျပန္သည္။
ဥပမာအားျဖင့္ဆိုေသာ္ မဟာကုသိုလ္ ပထမစိတ္သည္ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္၍ သူတပါးတိုက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္ျခင္းသည္၊ ဒုတိယစိတ္သည္ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ကံ ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္၍ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ ေနာက္ဆံုး အ႒မစိတ္မွာ အလယ္အလတ္သေဘာမ်ိဳးျဖင့္ ကံ ကံ၏အက်ဳိးကို မသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယဥ္၍ မိမိသေဘာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ျခင္းတို႕ ျဖစ္သည္။ မဟာ၀ိပါတ္ႏွင့္ မဟာႀကိယာစိတ္တို႕ကိုလည္း ထိုသို႕ မွတ္ယူရာ၏။
၀ိပါတ္စိတ္မ်ား
၀ိပါတ္စိတ္ ၃၆ တြင္ ဖိုလ္စိတ္ ၄ ပါး က်ဥ္ေသာ ၀ိပါတ္စိတ္ ၃၂ ပါးကို ေလာကီ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားဟု ေခၚပါသည္။ ထိုေလာကီ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားတြင္ ေဒြပဥၥ၀ိဉာဏ္ ၁၀ ပါးမွ အပ က်န္၀ိပါတ္စိတ္ ၂၂ ပါးသည္ မေနာ၀ိဉာဏ္မ်ား ျဖစ္ပါသည္။
အကုသလ၀ိပါတ္စိတ္ ၇ ပါး၊ ကုသလ၀ိပါတ္ ၈ ပါးတြင္ ေဒြပဥၥ၀ိၪာဏ္သည္ ၁၀ ပါးႏွင့္ က်န္ ၅ မ်ိဳးမွာ စိတၱနိယာမအရ ၀ီထိစိတ္စဥ္တြင္ ပါ၀င္ေသာ သမၸဋိစၧိဳန္း၊ သႏၱီရဏ၊ တဒါရံုစိတ္၊ အပါယ္ဘံုသားတို႕၏ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ေဒြပဥၥ၀ိၪာဏ္ ဆိုသည္မွာ မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လ်ာ၊ ကိုယ္စေသာ ဒြါရမ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာ ကုသလ၀ိပါတ္ စကၡဳ၀ိဉာဏ္၊ ေသာတ၀ိဉာဏ္၊ ဃာန၀ိဉာဏ္၊ ဇိ၀ွါ၀ိဉာဏ္၊ ကာယ၀ိဉာဏ္ ၅ ပါးႏွင့္ အကုသလ၀ိပါတ္ စကၡဳ၀ိဉာဏ္၊ ေသာတ၀ိဉာဏ္၊ ဃာန၀ိဉာဏ္၊ ဇိ၀ွါ၀ိဉာဏ္၊ ကာယ၀ိဉာဏ္ ၅ ပါး တို႕ ျဖစ္ပါသည္။
ကာမ၀စရမဟာ၀ိပါတ္စိတ္ ၈ ပါးတို႕သည္ လူႏွင့္ နတ္မ်ား၏ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ားျဖစ္ၿပီး ရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၅ ပါးႏွင့္ အရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၄ ပါး တို႕သည္ ရူပ အရူပဘံုမ်ားတြင္ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
ႀကိယာစိတ္မ်ား
ႀကိယာစိတ္တို႕တြင္ ပဥၥဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္၊ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႕မွလြဲ၍ က်န္ ၁၈ ပါးသည္ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္မ်ားတြင္ ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ားျဖစ္ပါသည္။ ယင္းတို႕မွာ မဟာႀကိယာစိတ္ ၈ ပါး၊ ရူပႀကိယာစိတ္ ၅ ပါး၊ အရူပႀကိယာစိတ္ ၄ ပါးႏွင့္ ဘုရားရဟႏၱာတို႕ ျပံဳးရယ္ေသာအခါ ျဖစ္သည့္စိတ္(ဟသိတုပၸါဒစိတ္)တို႕ျဖစ္သည္။
ႀကိယာစိတ္တို႕သည္ အတိတ္တြင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ပညာဘိသခၤါရ၊ အပုညာဘိသခၤါရႏွင့္ အာေနဥၨာဘိသခၤါရတို႕ေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ ျဖစ္လာေသာ ပဋိသေႏၶ၊ ဘ၀င္၊ စုတိ၊ သမၸဋိစၧိဳန္း၊ သႏၱီရဏ၊ တဒါရံုစိတ္စေသာ ၀ိပါတ္စိတ္မ်ားလည္း မဟုတ္၊ အနာဂတ္အက်ိဳး ျဖစ္ေစမည့္ နာနာကၡဏိက ကမၼသတၱိ ခ်န္ထားေလ့ရွိေသာ ပစၥဳပၸန္၌ျဖစ္သည့္ ကာမေဇာ၊ ေလာကီအပၸနာ ေဇာစိတ္မ်ားလည္း မဟုတ္၊ နာနာကၡဏိက ကမၼသတၱိမက်န္ေသာ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တို႕ ျပလုပ္ေသာ ကုသိုလ္စိတ္မ်ားကိုသာ ေခၚဆိုသည္။ ထို႕ျပင္ ကာမဘံုသားတို႕၏ စိတၱနိယာမျဖစ္စဥ္တြင္ပါေသာ ပဥၥဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္၊ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္ တို႕သည္လည္း ႀကိယာစိတ္မ်ားျဖစ္သည္။ ႀကိယာစိတ္တို႕သည္ ကုသိုလ္အကုသိုလ္ အက်ိဳးမေပးေသာ ျပဳကာမတၱစိတ္မ်ား ျဖစ္သည္။
စိတ္ ၈၉ ပါး
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂
ေလာဘမူစိတ္ ၈
၁။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၂။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
၃။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ တတိယစိတ္
၄။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ စတုတၳစိတ္
၅။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ပဥၥမစိတ္
၆။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ ဆ႒မစိတ္
၇။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ သတၱမစိတ္
၈။ ေလာဘဟိတ္ရွိေသာ အ႒မစိတ္
ေဒါသမူစိတ္ ၂
၉။ ေဒါသဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၁၀။ ေဒါသဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
ေမာဟမူစိတ္ ၂
၁၁။ ေမာဟဟိတ္ရွိေသာ ပထမစိတ္
၁၂။ ေမာဟဟိတ္ရွိေသာ ဒုတိယစိတ္
အဟိတ္စိတ္ ၁၈
အကုသလ၀ိပါတ္စိတ္ ၇
၁၃။ စကၡဳ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၄။ ေသာတ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၅။ ဃာန ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၆။ ဇိ၀ွါ ၀ိၪာဏိစိတ္
၁၇။ ကာယ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၁၈။ သမၸဋိစၧိဳန္းစိတ္
၁၉။ သႏၱီရဏစိတ္
ကုသလ ၀ိပါတ္စိတ္ ၈
၂၀။ စကၡဳ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၁။ ေသာတ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၂။ ဃာန ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၃။ ဇိ၀ွါ ၀ိၪာဏိစိတ္
၂၄။ ကာယ ၀ိၪာဏ္စိတ္
၂၅။ သမၸဋိစၧိဳန္းစိတ္
၂၆။ ေသာမနသႏၱီရဏစိတ္
၂၇။ ဥေပကၡာ သႏၱီရဏစိတ္
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃
၂၈။ ပဥၥဒြာရာ ၀ဇၨန္းစိတ္
၂၉။ မေနာဒြာရာ၀ဇၨန္းစိတ္
၃၀။ ဟသိတုပၸါဒစိတ္
ကာမ၀စရေသာဘနစိတ္ ၂၄
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈
၃၁။ မဟာကုသိုလ္ ပထမစိတ္
၃၂။ မဟာကုသိုလ္ ဒုတိယစိတ္
၃၃။ မဟာကုသိုလ္ တတိယစိတ္
၃၄။ မဟာကုသိုလ္ စတုတၳစိတ္
၃၅။ မဟာကုသိုလ္ ပဥၥမစိတ္
၃၆။ မဟာကုသိုလ္ ဆ႒မစိတ္
၃၇။ မဟာကုသိုလ္ သတၱမစိတ္
၃၈။ မဟာကုသိုလ္ အ႒မစိတ္
မဟာ၀ိပါတ္စိတ္ ၈
၃၉။ မဟာ၀ိပါတ္ ပထမစိတ္
၄၀။ မဟာ၀ိပါတ္ ဒုတိယစိတ္
၄၁။ မဟာ၀ိပါတ္ တတိယစိတ္
၄၂။ မဟာ၀ိပါတ္ စတုတၳစိတ္
၄၃။ မဟာ၀ိပါတ္ ပဥၥမစိတ္
၄၄။ မဟာ၀ိပါတ္ ဆ႒မစိတ္
၄၅။ မဟာ၀ိပါတ္ သတၱမစိတ္
၄၆။ မဟာ၀ိပါတ္ အ႒မစိတ္
မဟာႀကိယာစိတ္ ၈
၄၇။ မဟာႀကိယာ ပထမစိတ္
၄၈။ မဟာႀကိယာ ဒုတိယစိတ္
၄၉။ မဟာႀကိယာ တတိယစိတ္
၅၀။ မဟာႀကိယာ စတုတၳစိတ္
၅၁။ မဟာႀကိယာ ပဥၥမစိတ္
၅၂။ မဟာႀကိယာ ဆ႒မစိတ္
၅၃။ မဟာႀကိယာ သတၱမစိတ္
၅၄။ မဟာႀကိယာ အ႒မစိတ္
ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
ရူပကုသိုလ္စိတ္ ၅
၅၅။ ကုသိုလ္ ပထမစ်ာန္
၅၆။ ကုသိုလ္ ဒုတိယစ်ာန္
၅၇။ ကုသိုလ္ တတိယစ်ာန္
၅၈။ ကုသိုလ္ စတုတၳစ်ာန္
၅၉။ ကုသိုလ္ ပဥၥမစ်ာန္
ရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၅
၆၀။ ၀ိပါတ္္ ပထမစ်ာန္
၆၁။ ၀ိပါတ္္ ဒုတိယစ်ာန္
၆၂။ ၀ိပါတ္္ တတိယစ်ာန္
၆၃။ ၀ိပါတ္္ စတုတၳစ်ာန္
၆၄။ ၀ိပါတ္္ ပဥၥမစ်ာန္
ရူပႀကိယာစိတ္ ၅
၆၅။ ႀကိယာ ပထမစ်ာန္
၆၆။ ႀကိယာ ဒုတိယစ်ာန္
၆၇။ ႀကိယာ တတိယစ်ာန္
၆၈။ ႀကိယာ စတုတၳစ်ာန္
၆၉။ ႀကိယာ ပဥၥမစ်ာန္
အရူပစိတ္ ၁၂
အရူပကုသိုလ္စိတ္ ၄
၇၀။ ကုသိုလ္ ပထမစ်ာန္
၇၁။ ကုသိုလ္ ဒုတိယစ်ာန္
၇၂။ ကုသိုလ္ တတိယစ်ာန္
၇၃။ ကုသိုလ္ စတုတၳစ်ာန္
အရူပ၀ိပါတ္စိတ္ ၄
၇၄။ ၀ိပါတ္စိတ္္ ပထမစ်ာန္
၇၅။ ၀ိပါတ္္ ဒုတိယစ်ာန္
၇၆။ ၀ိပါတ္္ တတိယစ်ာန္
၇၇။ ၀ိပါတ္္ စတုတၳစ်ာန္
အရူပႀကိယာစိတ္ ၄
၇၈။ ႀကိယာ ပထမစ်ာန္
၇၉။ ႀကိယာ ဒုတိယစ်ာန္
၈၀။ ႀကိယာ တတိယစ်ာန္
၈၁။ ႀကိယာ စတုတၳစ်ာန္
ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈
မဂ္စိတ္ ၄
၈၂။ ေသာတာပတၱိ မဂ္စိတ္
၈၃။ သကဒါဂါမိ မဂ္စိတ္
၈၄။ အနာဂါမိ မဂ္စိတ္
၈၅။ အရဟတၱ မဂ္စိတ္
ဖို္လ္စိတ္ ၄
၈၆။ ေသာတာပတၱိ ဖိုလ္စိတ္
၈၇။ သကဒါဂါမိ ဖိုလ္စိတ္
၈၈။ အနာဂါမိ ဖိုလ္စိတ္
၈၉။ အရဟတၱ ဖိုလ္စိတ္
ခ်မ္းသာစစ္ႏွင့္ ျပည့္စံုၾကပါေစ။
က်မ္းကိုးစားရင္း။ ၁) ဖားေအာက္ေတာရဆရာေတာ္ႀကီး၏ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္းက်င္စဥ္က်မ္း (တ-တြဲ)
၂) ဆရာေတာ္ဦး ဓမၼပိယ၏ နိဗၺာန္အယူအဆကို ေထရ၀ါဒရႈေထာင့္မွ ေလ့လာျခင္း
၃) ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္၏ ဗုဒၶအဘိဓမၼာ အႏွစ္ခ်ဳပ္တုိ့မွၿဖစ္ပါသည္။
No comments:
Post a Comment